Περισσότεροι από τριάντα συμμετέχοντες από πέντε διαφορετικές χώρες συγκεντρώθηκαν το Νοέμβριο στη Λίμνη Κερκίνη στο πλαίσιο της πρώτης συνάντησης εργασίας του νέου Προγράμματος LIFE+ για την προστασία της Νανόχηνας (Anser erythropus) που υλοποιείται από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία.

Το πενταετούς διάρκειας πρόγραμμα, έχει ως στόχο να σταματήσει τη μείωση του Ευρωπαϊκού πληθυσμού της Νανόχηνας, επικεντρώνοντας τις δράσεις του τόσο στις περιοχές διαχείμασης του είδους, όσο και κατά μήκος της Ευρωπαϊκής μεταναστευτικής του διαδρομής.
Για το σκοπό αυτό ενώνουν τις δυνάμεις τους οκτώ φορείς εκπροσωπώντας τέσσερις χώρες (Ελλάδα, Βουλγαρία, Ουγγαρία και Φινλανδία) που σε συνεργασία με φορείς από τη Νορβηγία θα παρακολουθούν τις Νανόχηνες και θα υλοποιήσουν τις απαραίτητες δράσεις για την προστασία τους.

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το Δελτίο Τύπου εδώ.

"Ήταν Ιούνιος 1999 στα Βόρεια Δωδεκάνησα στο πλαίσιο του πρώτου προγράμματος LIFE για την προστασία του Αιγαιόγλαρου στην Ελλάδα. Είχαμε περάσει μέρες να “ρολάρουμε” πλαστικά δαχτυλίδια για τους νεοσσούς, εν μέσω επισκέψεων παρακολούθησης σε αποικίες του είδους. Το σχέδιο από δω και πέρα ήταν μια εξόρμηση στις νησίδες των Νοτίων Δωδεκανήσων για δακτυλιώσεις.
Ξεκινήσαμε από τους Λειψούς με το “Κίναρος” φίσκα με άτομα και εξοπλισμό. Ευτυχώς ο καιρός ήταν καλός και δεν κοπανηθήκαμε πολύ... Μετά από μια επεισοδιακή διανυκτέρευση στην Κω όπου μας έβαλαν πετρέλαιο αντί αμόλυβδης βενζίνης (!), φτάσαμε στις νησίδες της Σύμης νωρίς το επόμενο πρωί. Ήταν μια από τις καλύτερες αποικίες που είχαμε βρει εκείνη την χρονιά, με σημαντικές ενδείξεις αναπαραγωγικής επιτυχίας: τα περισσότερα αυγά είχαν εκκολαφθεί, λίγα μόνο ήταν θηρευμένα, πολλά καλοφαγωμένα μικρά έτρεχαν να κρυφτούν μέσα στα βράχια και υπολείμματα τροφής γύρω από τις φωλιές.
Το σκαρφάλωμα ήταν δύσκολο ανάμεσα στις κατακόκκινες γαλατσίδες (Euphorbia sp.) και έτσι μας πήρε ώρα να τελειώσουμε παρόλο που ήμασταν πολλοί δακτυλιωτές: η Σταυρούλα, ο Βασίλης, ο Γιώργος, ο Στάθης και εγώ."

Οι δακτυλιώσεις συνεχίζονται από τότε σχεδόν κάθε χρόνο και πλέον πιο εντατικά μέσα από το πρόγραμμα LIFE για τα θαλασσοπούλια. Λίγο πριν πετάξουν οι νεοσσοί από την αποικία, εκτός από το τυπικό μεταλλικό δαχτυλίδι, τοποθετείται και ένα πλαστικό κόκκινο δαχτυλίδι στο άλλο πόδι που ονομάζεται Darvic. Το δαχτυλίδι είναι μεγάλο και φέρει έναν μοναδικό κωδικό που αποτελείται από δύο χαραγμένα λευκά γράμματα και έναν αριθμό. Έτσι μπορεί να διαβαστεί από μακριά με τηλεσκόπιο ή τηλεφακό, χωρίς να χρειάζεται να ξαναπιάσει το πουλί. Συνολικά, 620 νεοσσοί έχουν αποκτήσει ταυτότητα από το 1997.
Δώδεκα χρόνια μετά, φέτος τον Ιούλιο, λάβαμε ένα μήνυμα για μια επανεύρεση δακτυλιωμένου Αιγαιόγλαρου, δηλαδή την καταγραφή ενός κωδικού. Οι επανευρέσεις Αιγαιόγλαρων στην Ελλάδα είναι σπάνιες, επομένως αποτελούν πάντα ένα σημαντικό και συγκινητικό γεγονός. Μετά από το συνηθισμένο ψάξιμο στην Βάση Δεδομένων της Ορνιθολογικής για τα θαλασσοπούλια ανακαλύψαμε ότι τα νέα ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακά: ο/η “ΚΒ3” ήταν το γηραιότερο άτομο που έχει καταγραφεί στο πρόγραμμα δακτυλιώσης Αιγαιόγλαρων στην Ελλάδα, ενώ βρέθηκε να φωλιάζει σε μια νησίδα στην χερσόνησο Ντάτκα της Τουρκίας σε απόσταση μόλις 24 χιλιομέτρων από τη νησίδα όπου γεννήθηκε! Το πουλί, που παρατηρήθηκε από έναν Τούρκο φωτογράφο φύσης, ήταν ένα από τα 30 μικρά που είχαμε δακτυλιώσει στην αποικία της Σύμης το 1999.

Μέχρι στιγμής έχουμε λάβει 15 επανευρέσεις από Αιγαιόγλαρους που έχουν γεννηθεί σε αποικίες του Αιγαίου, οι περισσότερες από τις οποίες αφορούν πουλιά που παρατηρήθηκαν ζωντανά σε υγροτόπους της Μεσογείου τον χειμώνα. Μόνο σε δύο περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί δακτυλιωμένα πουλιά να φωλιάζουν, και μάλιστα κοντά στην αποικία όπου τα ίδια γεννήθηκαν. Αυτό πιθανώς να δείχνει ότι το είδος παρουσιάζει μεγάλη φιλοπατρία στην περιοχή αναπαραγωγής του και ότι η διασπορά των ανηλίκων δεν είναι μεγάλη. Χωρίς να γνωρίζουμε τι έκανε ο/η “ΚΒ3” τόσα χρόνια, σίγουρα έχει δει πολλές αλλαγές να συμβαίνουν στην περιοχή των Νοτίων Δωδεκανήσων αλλά και του Αιγαίου γενικότερα: την τεράστια δόμηση των νησιωτικών ακτών, τη δραματική μείωση των αλιευμάτων και της παράκτιας αλιείας, την αλλαγή των κλιματικών συνθηκών και την απουσία μελτεμιών και τις παράνομες δραστηριότητες που έχουν φτάσει το θαλάσσιο οικοσύστημα στα όριά του. Μαζί με τις αλλαγές αυτές δοκιμάζεται τώρα και ο πληθυσμός του Αιγαιόγλαρου ο οποίος παρουσιάζει σημαντική μείωση, ενώ εικόνες σαν αυτές των αποικιών της προηγούμενης δεκαετίας αποτελούν δυστυχώς πλέον εξαίρεση.

Δανάη Πορτόλου

Το Πρόγραμμα LIFE-ΦΥΣΗ «Υλοποίηση δράσεων διατήρησης για το Θαλασσοκόρακα και τον Αιγαιόγλαρο και αναγνώριση Θαλάσσιων Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας» (LIFE07 NAT/GR/000285) υλοποιείται σε 17 Ζώνες Ειδικής Προστασίας και την ευρύτερη περιοχή τους κατά την περίοδο 2009-2012, σε συνεργασία με την Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (ΜΟm), το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), το TEI Ioνίων Νήσων και την Πορτογαλική Ορνιθολογική Εταιρεία (SPEA), με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τη συγχρηματοδότηση του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη.

Με πρόσφατη απόφαση της, η Επιτροπή Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) διέταξε να ανασταλεί η κατασκευή του έργου μεταφοράς και διανομής νερού από τον ποταμό Νέστο στην πεδιάδα της Ξάνθης. Η απόφαση εκδόθηκε μετά από αίτηση των περιβαλλοντικών οργανώσεων Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης.

Το έργο εγκρίθηκε με πρόσχημα την αποκατάσταση των υπόγειων υδροφορέων. Στην πραγματικότητα όμως αποτελεί ένα αδιέξοδο σχέδιο εκτροπής. Αντί να υλοποιηθούν παρεμβάσεις για την πραγματική ενίσχυση του υδροφορέα ή  τη μείωση της σπατάλης του νερού στις καλλιέργειες της περιοχής, το έργο παρουσιάζεται ως αναγκαίο έτσι ώστε να συνεχιστεί και να αυξηθεί η σπατάλη του νερού στις υδροβόρες και αδιέξοδες καλλιέργειες. Οι επιπτώσεις δε του έργου στους προστατευόμενους υγροτόπους των εκβολών του Νέστου, που εντάσσονται στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000, θα είναι πολύ σοβαρές καθώς η παροχή νερού στο υγροτοπικό σύμπλεγμα θα μειωθεί σημαντικά. Η απόφαση του ΣτΕ βασίστηκε και στις επιπτώσεις που θα δημιουργούσε το έργο στη προστατευόμενη περιοχή του Νέστου, αλλά και στο γεγονός ότι εκκρεμούν στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ερωτήματα σχετικά με τη συμβατότητα της διαχείρισης των νερών στη χώρα μας με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες.

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το Δελτίο Τύπου εδώ.

Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις Αρκτούρος, Αρχέλων, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Καλλιστώ, Δίκτυο Μεσόγειος SOS, MΟm-Εταιρία Μελέτης και Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας και WWF Ελλάς στηρίζουν τη σημαντική πρωτοβουλία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής να προωθήσει Προεδρικό Διάταγμα για τη θεσμική κατοχύρωση ως Εθνικού Πάρκου Ολύμπου του εξαιρετικά σημαντικού «Βουνού των Θεών».

Ο Όλυμπος, βουνό σύμβολο παγκόσμιας ακτινοβολίας, μεγάλης οικολογικής, ιστορικής, πολιτισμικής αξίας, χρήζει ιδιαίτερης διαχείρισης και προστασίας. Παρόλο που οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ αναγνωρίζουν περιθώρια βελτίωσης συγκεκριμένων διατάξεων, θεωρούν ότι το Προεδρικό Διάταγμα κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Συγκεκριμένα, δεν επιτρέπει δραστηριότητες που μπορούν να προκαλέσουν όχληση στην πανίδα, να υποβαθμίσουν τα ευαίσθητα οικοσυστήματα του και να υποβαθμίσουν το χαρακτηρισμό του Ολύμπου ως παγκόσμιου βιοαποθέματος. Επίσης, οι ήπιες δραστηριότητες αναγνωρίζονται ως σημαντικό στοιχείο σε ένα βουνό που συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο οι οποίοι αναζητούν τη φυσική του ομορφιά, γνωρίζουν τα μοναδικά είδη χλωρίδας, και θαυμάζουν το φυσικό και μυθολογικό μεγαλείο του.

Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το Δελτίο Τύπου εδώ.

Ο υγρότοπος λιμνοθάλασσας Σκάλας Ωρωπού και εκβολών Ασωπού είναι ένας από τους πλέον αξιόλογους υγρότοπους της Αττικής. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία παρακολουθεί συστηματικά την ορνιθοπανίδα του από τις αρχές τις δεκαετίας του 1990. Μεταξύ άλλων, εδώ βρίσκεται ο πυρήνας ενός μικρού και αποκομμένου πληθυσμού Θαλασσοσφυριχτών Charadrius alexandrinus.

Ουσιαστικά, η περιοχή είναι ο σημαντικότερος χώρος για το είδος αυτό στην Αττική και τον νότιο Ευβοϊκό γενικότερα. Τα πουλιά του γένους του (που είναι γνωστά και ως «χαραδριοί») ζουν σε ανοιχτά πεδία κοντά στο νερό, σε μέρη που δεν υπάρχει ψηλή βλάστηση. Δεν έχουν άλλη επιλογή από τα να γεννήσουν κατευθείαν πάνω στο έδαφος και γι’ αυτό σήμερα συναντούν μεγάλα προβλήματα από την ανεξέλεγκτη κίνηση ανθρώπων και οχημάτων. Ιδιαίτερα η χρήση τετρακίνητων (4Χ4) ή εκτός δρόμου αμαξιών έχει δώσει τη δυνατότητα σε ανθρώπους να «αλωνίζουν» στα άλλοτε ήσυχα λημέρια των χαραδριών. Τα πουλιά, σε μια ύστατη προσπάθεια να αποπροσανατολίσουν τους παρείσακτους, προσποιούνται ότι είναι τραυματισμένα. Αυτό βέβαια δεν αρκεί όταν οι άνθρωποι - χωρίς να το θέλουν - τελικά ποδοπατούν τα χρωματιστά αβγά που δεν διακρίνονται από τα χαλίκια ή την άμμο.

Παναγιώτης Λατσούδης
Δασολόγος
Εθελοντής Παρακολούθησης ορνιθοπανίδας Λιμνοθάλασσας Ωρωπού-Εκβολών Ασωπού
 
Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο, αλλά και πολλά νέα του Προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας στους υγροτόπους της Αττικής εδώ.

Επιστημονική ονομασία: Anser erythropus
Κατηγορία κινδύνου στην Ελλάδα: Κρισίμως Κινδυνεύον (CR)

Η Νανόχηνα στην Ελλάδα
Η Νανόχηνα είναι τακτικός, αλλά σπάνιος και τοπικός χειμερινός επισκέπτης στην Ελλάδα.
Η Ελλάδα αποτελεί την πιο σημαντική χώρα στην Ευρωπαϊκή μεταναστευτική διαδρομή για τη Νανόχηνα, καθώς από παρατηρήσεις των τελευταίων 15 ετών και με εργαλείο την παρακολούθηση δακτυλιωμένων ατόμων, γνωρίζουμε ότι εδώ διαχειμάζει και περνά κατά τη μετανάστευση το σύνολο σχεδόν του Ευρωπαϊκού πληθυσμού της, από τα τέλη Οκτωβρίου ως τις αρχές Μαρτίου κάθε χρόνο.
Τα πρώτα πουλιά εμφανίζονται στη λίμνη Κερκίνη στα τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου και παραμένουν εκεί μέχρι περίπου τα μέσα Δεκεμβρίου. Στη συνέχεια πετούν προς τα ανατολικά για να περάσουν τον υπόλοιπο χειμώνα στο Δέλτα του Έβρου, όπου θα μείνουν μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου ή αρχές Μαρτίου. Επίσης την ίδια περίοδο λιγοστά άτομα παρατηρούνται και σε άλλους υγρότοπους της βόρειας Ελλάδας, όπως το Δέλτα του Νέστου και η λίμνη Ισμαρίδα (Μητρικού).

Πόσες Νανόχηνες έρχονται στην Ελλάδα;
Τον χειμώνα του 2005-06 ξεχειμώνιασαν στο Δέλτα του Έβρου 41 νανόχηνες ενώ νωρίτερα στην Κερκίνη η μέγιστη μέτρηση ήταν 30 άτομα. Γενικά τα τελευταία χρόνια οι μέγιστες μετρήσεις στο Δέλτα του Έβρου κυμαίνονται μεταξύ 40 έως 50 ατόμων ενώ στο παρελθόν οι μετρήσεις ήταν σαφώς μεγαλύτερες (πχ. 116 άτομα το 1988, 480 το 1973) με ρεκόρ τα 1630 άτομα που είχαν μετρηθεί το 1963.
Πρόσφατα, τον Νοέμβριο, καταμετρήθηκαν στη λίμνη Κερκίνη 69 Νανόχηνες, αριθμός ρεκόρ των τελευταίων δύο δεκαετιών για τα ελληνικά δεδομένα και τον μεγαλύτερο αριθμό που έχει ποτέ παρατηρηθεί στην Κερκίνη!

Είναι απειλούμενο είδος
Ένα μικρό, γενετικά διαφοροποιημένο τμήμα του πληθυσμού της Νανόχηνας είναι ο ευρωπαϊκός πληθυσμός που φωλιάζει στις βόρειες περιοχές της σκανδιναβικής χερσονήσου και αριθμεί μόλις 20 – 30 ζευγάρια. Ο πληθυσμός αυτός εκτιμούταν σε περισσότερα από 10.000 άτομα στις αρχές του 20ου αιώνα, και υπολογίζεται ότι τα τελευταία 60 χρόνια υπέστη μείωση κατά 98%.
Όπως προκύπτει από έρευνες με δακτυλιωμένα άτομα και άτομα που παρακολουθούνται με τηλεμετρία το κυνήγι και η λαθροθηρία είναι η μεγαλύτερη απειλή παγκοσμίως για την Νανόχηνα.
Παρά το γεγονός ότι το κυνήγι της Νανόχηνας απαγορεύεται σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το είδος απειλείται από πιθανή τυχαία θανάτωση λόγω της μεγάλης ομοιότητας της Νανόχηνας με την Ασπρομέτωπη Χήνα, της οποίας το κυνήγι επιτρέπεται στην Ελλάδα. Επίσης, στις έμμεσες επιπτώσεις του κυνηγιού κατατάσσεται και η ενόχληση που προκαλείται σε θέσεις κουρνιάσματος ή τροφοληψίας, η οποία αναγκάζει το είδος να χρησιμοποιεί λιγότερο κατάλληλες θέσεις.

Η Νανόχηνα δεν ήταν πάντα σπάνια...
Ιστορικά στοιχεία δείχνουν ότι το είδος στο παρελθόν είχε πολύ ευρύτερη εξάπλωση στην Ελλάδα και έφτανε αρκετά νοτιότερα. Γύρω στο 1860 δύο δείγματα είχαν συλλεχθεί στην Αττική και θηρευμένες Νανόχηνες πωλούνταν σε αγορές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Στις αρχές του 20ου αιώνα ένα ζευγάρι είχε συλλεχθεί από το δέλτα του Σπερχειού. Όλες οι αναφορές από το 1918 και μετά προέρχονται από τη βόρεια Ελλάδα.

Πώς να την αναγνωρίσετε:
Μία ενήλικη Νανόχηνα σε σχέση με μία ενήλικη Ασπρομέτωπη Χήνα:
- είναι μικρότερη σε μέγεθος
- έχει ένα κίτρινο δακτύλιο γύρω από το μάτι
- η λευκή περιοχή στη βάση του ράμφους και στο μέτωπο εκτείνεται περισσότερο προς τα πίσω και επάνω
- το ράμφος της είναι μικρό και τριγωνικό
- είναι γενικά πιο σκουρόχρωμη
- οι μαύρες κηλίδες της κοιλιάς είναι λιγότερες

Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για τη Νανόχηνα εδώ

Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος στα πλαίσια του δικτύου των IBA Caretakers πραγματοποιήθηκαν τα ετήσια σεμινάρια επέκτασης του δικτύου, στα οποία συμμετείχαν 44 εθελοντές από 32 περιοχές. Στη Νότια Ελλάδα το σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στο καταφύγιο Βαρδουσίων, με πολλά χιόνια αλλά ζεστή ατμόσφαιρα στο καταφύγιο, ενώ στη Βόρεια Ελλάδα στο Κέντρο Πληροφόρησης Βιστωνίδας του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με ιδανικές συνθήκες για παρατήρηση πουλιών και με εντυπωσιακότερη παρατήρηση ένα μοναχικό Κεφαλούδι. Τα σεμινάρια πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με τον Ορειβατικό Σύλλογο Άμφισσας και το Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, αλλά και την υποστήριξη του Δήμου Αβδήρων και το ΚΠΕ Άμφισσας.

Στα σεμινάρια τα μέλη του δικτύου παρακολούθησαν παρουσιάσεις για το πρόγραμμα των ΙΒΑ, τη μεθοδολογία παρακολούθησης των περιοχών, τους τρόπους αντίδρασης σε περιπτώσεις απειλών στην περιοχή τους και την υλοποίηση δράσεων ενημέρωσης - ευαισθητοποίησης του κοινού. Επίσης, πραγματοποιήθηκε εργαστήρι παρεμβάσεων και επίσκεψη στις Σημαντικές Περιοχές, στις οποίες πραγματοποιήθηκε το κάθε σεμινάριο.

Ευχόμαστε καλή αρχή στους νέους εθελοντές και καλή συνέχεια σε όσους με συνέπεια και αμείωτο ενδιαφέρον παρακολουθούν εδώ και χρόνια τις περιοχές τους και προσκαλούμε όλους εσάς να συμμετάσχετε στο πρόγραμμα «υιοθετώντας» την Σημαντική Περιοχή για τα πουλιά στην οποία ζείτε.
Για περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα των ΙΒΑ, αλλά και το εθελοντικό πρόγραμμα επισκεφτείτε την ιστοσελίδα:

http://www.ornithologiki.gr/gr/sppe/caretakers.php

Για ακόμη μια χρονιά, πιστοί στο ραντεβού μας, συμμετείχαμε στη μεγαλύτερη εκδήλωση παρατήρησης πουλιών της Ευρώπης!

Περιηγήσεις, παρατήρηση και απελευθέρωση πουλιών, προβολές και παρουσιάσεις, περιβαλλοντικά παιχνίδια, εθελοντικές δράσεις και άλλες δραστηριότητες πρόσφεραν σε όλους τους συμμετέχοντες μια ξεχωριστή ημέρα στη φύση και την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά τα πουλιά του τόπου μας!
Η Πανευρωπαϊκή Γιορτή των Πουλιών είναι ετήσιο γεγονός που πραγματοποιείται το ίδιο Σαββατοκύριακο, σε περισσότερες από 30 χώρες και συντονίζεται από την παγκόσμια ομοσπονδία BirdLife International. Η Ορνιθολογική συμμετέχει και συντονίζει τις εκδηλώσεις που διοργανώνονται στην Ελλάδα.

Στο πλαίσιο της φετινής διοργάνωσης, εκδηλώσεις φιλοξενήθηκαν σε 15 περιοχές σε όλη την Ελλάδα με τη συνεργασία Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, Δήμων, τοπικών φορέων και οργανώσεων, όπου συμμετείχαν συνολικά περισσότεροι από 4000 ενήλικες και παιδιά.

Εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στο Πάρκο «Α. Τρίτσης» στο Ίλιον Αττικής, στον Υγρότοπο Βραυρώνας, στο Αίγιο, στην Καλαμάτα και στη Γιάλοβα, στη Λίμνη Βόλβη, στη Λιμνοθάλασσα Νέας Αγαθούπολης, στη Λίμνη Κερκίνη, στον Υγρότοπο Άγρα - Βρυτών - Νησίου στην Έδεσσα, στην Πλατεία Φάρου στην Αλεξανδρούπολη, στη Σάνη Χαλκιδικής, στη Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης, στη Λιμνοθάλασσα Πτελέα στη Ροδόπη, στους Ασπράγγελους Ζαγορίου, στους Μαυραναίους Γρεβενών και στη Λίμνη Αγιάς Χανιών.

Ο υγρότοπος Γιάλοβα βρίσκεται στη δυτική ακτή της Μεσσηνίας ανάμεσα στον κόλπο Ναβαρίνο και τον όρμο της Βοϊδοκοιλιάς και υπάγεται στο Δήμο Πύλου-Νέστορος.
Η ευρύτερη περιοχή κατοικήθηκε από τα αρχαία χρόνια καθώς έχουν εντοπισθεί και ερευνηθεί στο παρελθόν θέσεις με ευρήματα από τους νεολιθικούς, πρωτοελλαδικούς, μεσοελλαδικούς, μυκηναϊκούς, κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους.
Ο πληθυσμός της περιοχής είναι στην πλειοψηφία του αγροτικός, ενώ τα σημαντικά αλιεύματα της λιμνοθάλασσας συλλέγονται από τοπικούς αλιευτικούς συνεταιρισμούς οι οποίοι εκμεταλλεύονται τη λιμνοθάλασσα ως εκτατική ιχθυοκαλλιέργεια.

Το φυσικό περιβάλλον

Ο υγρότοπος Γιάλοβα, περιλαμβάνει τη λιμνοθάλασσα, το έλος και τις περιμετρικές καλλιεργήσιμες εκτάσεις που πλημμυρίζουν εποχικά και αποτελούν ένα εξαιρετικό χώρο τροφοληψίας για τα διαχειμάζοντα και μεταναστατευτικά πουλιά.

Οι πηγές του Τυφλομύτη τροφοδοτούν τον υγρότοπο με γλυκά νερά, ενώ εποχικά ο υγρότοπος δέχεται και τα νερά από τον ποταμό Ξερολάγκαδο. Τα νερά είναι υφάλμυρα αφού θαλασσινό νερό εισέρχεται στη λιμνοθάλασσα από τον κόλπο του Ναβαρίνο. Το «ανακάτεμα» του θαλασσινού με το γλυκό νερό δημιουργεί διαφορετικές συνθήκες βλάστησης, μία από τις αιτίες της πλούσιας βιοποικιλότητας που απαντάται στην περιοχή.

Στα νερά της λιμνοθάλασσας ζουν τσιπούρες, λαυράκια, χέλια καθώς και 13 ακόμα είδη ψαριών ενώ η βενθική πανίδα είναι από τις μεγαλύτερες που απαντώνται σε λιμνοθάλασσες της Ευρώπης περιλαμβάνοντας 87 διαφορετικά είδη. Στα γλυκά νερά μεταξύ άλλων ζει η Χρυσή Μενίδα, ενδημικό ψάρι της περιοχής και χαρακτηρισμένο ως απειλούμενο στο Κόκκινο βιβλίο.

Ο υγρότοπος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μεταναστευτικά περάσματα της νότιας Βαλκανικής χερσονήσου και συνολικά έχουν καταγραφεί 265 είδη πουλιών. Στη λιμνοθάλασσα θα συναντήσουμε Κορμοράνους, Φοινικόπτερα, Φαλαρίδες και πάπιες με τη Βαλτόπαπια να προτιμά το κανάλι του Τυφλομύτη. Επίσης, αρκετούς Καλαμόκιρκους να ψάχνουν για τροφή σε χαμηλή πτήση αλλά και τον ξεχωριστό Ψαραετό. Ο Ψαραετός είναι από τα σπανιότερα είδη αετών στην Ευρώπη που τρέφεται αποκλειστικά με ψάρια. Η λιμνοθάλασσα Γιάλοβα είναι ένα από τα λίγα μέρη
στην Ελλάδα όπου ξεχειμωνιάζουν Ψαραετοί καθώς οι περισσότεροι μεταναστεύουν
στην Αφρική.

Ο Αργυροτσικνιάς τρέφεται κυρίως στα υγρά λιβάδια γύρω από τη λιμνοθάλασσα ενώ οι Λευκοτσικνιάδες μπορεί να παρατηρηθούν και εκτός του υγροτόπου σε νωπές καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Την άνοιξη, θα ξεχωρίσουν οι Χαλκόκοτες και η περιοχή θα χρωματιστεί κίτρινη από τις χιλιάδες Κιτρινοσουσουράδες. Μεταξύ των παρυδάτιων που απαντώνται σε μεγάλους αριθμούς είναι ο Βαλτότρυγγας, ο Λασπότρυγγας, η Τουρλίδα και το Νεροχελίδονο. Στις ρηχές λασπώδεις εκτάσεις ο Θαλασσοσφυρι-χτής βρίσκεται όλο το χρόνο σε αντίθεση με τους Καλαμοκανάδες που θα μείνουν στη λιμνοθάλασσα μόνο για να αναπαραχθούν.

Τα είδη των αμφιβίων που κυριαρχούν στην περιοχή του υγρότοπου, είναι ο Χωματόφρυνος και ο Δεντροβάτραχος ενώ θα συναντήσουμε και δύο είδη νεροχελώνας, τη Στικτή νεροχελώνα και τη Γραμμωτή. Πολύ πλούσια η περιοχή και σε είδη φιδιών από όλες τις ευρωπαϊκές οικογένειες και όλα σχεδόν, με έντονη παρουσία. Η ευρύτερη περιοχή είναι το μοναδικό σημείο της Ευρώπης που ζει ο απειλούμενος Αφρικανικός Χαμαιλέοντας της Πύλου ενώ στις παραλίες της δυτικής ακτής γεννούν τα αυγά τους οι θαλάσσιες χελώνες Καρέττα-καρέττα. Από τα θηλαστικά, το σημαντικότερο είδος είναι η Βίδρα, είδος χαρακτηρισμένο ως σχεδόν απειλούμενο από την IUCN και κινδυνεύον στην Ελλάδα.

Δίκτυο Natura 2000

Η προστατευόμενη περιοχή NATURA, έχει χαρακτηριστεί ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας, με κωδικό GR250008 «Λιμνοθάλασσα Γιάλοβα & Νήσος Σφακτήρια» βάση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2009/147/ΕΚ «για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας» και ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) με κωδικό GR 2550004 «Λιμνοθάλασσα Πύλου (Διβάρι) και Νήσος Σφακτήρια, Άγιος Δημήτριος» βάση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 92/43/ΕΚ για τους Οικοτόπους. Επιπλέον, η λιμνοθάλασσα αποτελεί μόνιμο Καταφύγιο Άγρια Ζωής ενώ σημαντική έκταση της περιοχής NATURA προστατεύεται αυστηρά ως περιοχή αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
Εκτός από τον υγρότοπο, στην προστατευόμενη περιοχή NATURA, ως Περιοχές

Προστασίας της Φύσης έχουν χαρακτηρισθεί στη γύρω περιοχή:
- η νήσος Σφακτηρία η οποία αποτελεί καταφύγιο για πολλά αρπακτικά πουλιά
- η παραλία της Βοϊδοκοιλιάς η οποία έχει χαρακτηρισθεί «Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους»,
- οι αμμουδιές του Ιονίου (Ρωμανού, Πετροχωρίου και Βοϊδοκοιλιάς) στις οποίες κάθε καλοκαίρι γεννά τα αυγά της η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta
- το παραποτάμιο δάσος του ποταμού Σέλα ο οποίος εκβάλλει στην παραλία του Ρωμανού.

Τα προβλήματα του υγροτόπου

Δυστυχώς, όπως οι περισσότεροι υγρότοποι στην Ελλάδα έτσι και ο υγρότοπος της Γιάλοβας δέχεται πιέσεις.

Στον υγρότοπο παρατηρούνται φαινόμενα λαθροθηρίας και λαθραλιείας. Στους αμμόλοφους της Βοϊδοκοιλιάς αλλά και στις παραλίες της δυτικής ακτής τα χνάρια από τα τροχοφόρα διακόπτουν τη φυσική τους εξάπλωση και ενισχύουν τη διάβρωσή τους. Στην παράκτια ζώνη υπάρχουν έντονες τάσεις για οικιστική ανάπτυξη που οφείλονται κυρίως στο τουρισμό και στη δεύτερη κατοικία. Σε αυτές συνεπάγεται και έξαρση της εκτός σχεδίου δόμησης, κυρίως νόμιμης αλλά και αυθαίρετης.

Η Δράση της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας

Η δραστηριοποίηση της Ορνιθολογικής στην περιοχή ξεκίνησε πριν από αρκετά χρόνια.
Η αρχή έγινε με την εκπόνηση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, τον εμπλουτισμό της λ/θ με γλυκά νερά και την κατασκευή υποδομών Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο πλαίσιο υλοποίησης του Ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE-Nature (1997-2000).

Από το 1998 οργανώνεται στην περιοχή το θερινό πρόγραμμα εθελοντικής εργασίας «Δράσεις Προστασίας και Ευαισθητοποίησης στη Λιμνοθάλασσα Γιάλοβα. Μερικές από τις δράσεις στις οποίες συμμετέχουν ενεργά οι εθελοντές του προγράμματος είναι:

- καταγραφή ορνιθοπανίδας,
- καταγραφή ερπετοπανίδας με έμφαση στη διατήρηση του Αφρικανικού Χαμαιλέοντα της Πύλου,
- συντήρηση οικοτουριστικών υποδομών,
- ξύλινη οριοθέτηση ευαίσθητων οικοσυστημάτων,
- κατασκευή ανασχετικών ταχύτητας για τη μείωση των θανάτων που προκαλούνται από τροχοφόρα,
- ενημέρωση/ ευαισθητοποίηση επισκεπτών
- συμμετοχή σε εκδηλώσεις σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές.

Οι ενέργειες σε επίπεδο πολιτικής αφορούν θέματα όπως είναι η λαθροθηρία, καταπατήσεις γης, υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος ενώ με την ολοκλήρωση της Υδρολογικής Μελέτης που εκπονείται στην περιοχή θέτονται οι βάσεις για την ορθολογική διαχείριση των υδάτων που τροφοδοτούν τον υγρότοπο.

Για το 2011, το πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης έχει αναβαθμιστεί και περιλαμβάνει ανανεωμένο εκπαιδευτικό υλικό και χρήση νέων τεχνολογιών.

Το χειμώνα, το πρόγραμμα μας συνεχίζεται κανονικά αφού το Κέντρο Ενημέρωσης παραμένει ανοιχτό, και συνεχίζονται και οι οικοπεριηγήσεις δύο φορές την εβδομάδα. Γι’ αυτό και η υποδοχή εθελοντών τη χειμερινή περίοδο, μέσω των προγραμμάτων EVS (European Voluntary Services), ενισχύει ακόμα περισσότερο την παρουσία μας στην περιοχή και θέτει τις βάσεις για την υλοποίηση ετήσιων προγραμμάτων εθελοντικής εργασίας.

Για περισσότερες πληροφορίες για το Κέντρο Ενημέρωσης, αλλά και τις δυνατότητες οικοπεριήγησης, μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον Διονύση Παπαδάτο:

[email protected]
Tηλ. 6974366287, 2723023046, 2723022368

Οι μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, ιδιαίτερα αυτές που αναπτύχθηκαν απότομα και άναρχα, έχουν κατηγορηθεί πολλάκις ως «απάνθρωπες» και παρόλο που εκατομμύρια άνθρωποι μένουν εκεί, έχουν πάψει να θεωρούνται ιδανικός τόπος διαβίωσης για το ανθρώπινο είδος. Πόσο μάλλον, θα υποθέσει κανείς, για τα άγρια ζώα και πουλιά...

Και όμως! Ακόμα και στην έρημο από τσιμέντο που λέγεται Αθήνα, υπάρχουν πλήθος μικρών ή μεγαλύτερων οάσεων πρασίνου που προσελκύουν μεγάλη ποικιλία άγριων πουλιών. Ορισμένα είδη προϋπήρχαν στις πρώην αδόμητες εκτάσεις και κατάφεραν να «στριμωχτούν» σε όσους χώρους απέμειναν. Πιο χαρακτηριστικά είναι η Καρδερίνα, ο Φλώρος, και ο Σπίνος. Αρκετά είδη, όμως, ήρθαν στις πόλεις προσελκυσμένα από την έλλειψη φυσικών εχθρών και την ευκολία εύρεσης τροφής. Τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα εποικιστών αποτελούν τα τρία διαφορετικά είδη Σταχτάρας τα οποία έχουν βρει στις ρωγμές των κτιρίων ιδανικό μέρος φωλιάσματος, τα χελιδόνια που χτίζουν τις φωλιές τους στα σπίτια μας, το Κοτσύφι που πλέον είναι πολυάριθμο, εκμεταλλευόμενο κάθε πιθαμή ελεύθερου χώρου και η Καρακάξα που και αυτή έχει βρει καταφύγιο σε πάρκα και πλατείες, τρεφόμενη με οτιδήποτε της προσφέρει ο ανθρώπινος «πολιτισμός». Οι πιο πρόσφατα αφιχθέντες Τσαλαπετεινοί εξαπλώνονται και αυτοί με γρήγορους ρυθμούς, ενώ πολλοί Κοκκινολαίμηδες προτιμούν πια να φωλιάζουν σε πάρκα και μεγάλους κήπους παρά να επιστρέψουν σε ορεινά δάση που ήταν και ο φυσικός τους χώρος. Και, φυσικά, δεν πρέπει να ξεχάσουμε τον πρώτο «διδάξα», τη Δεκοχτούρα, που σε αντίθεση με τα περιστέρια των πόλεων, που προέρχονται από τυχαίες ή ηθελημένες απελευθερώσεις, είναι άγριο πουλί που εκμεταλλεύτηκε στο έπακρον την ανθρώπινη παρουσία και πλέον αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρωπόφιλης ορνιθοπανίδας.

Το χειμώνα οι αριθμοί των πουλιών αυξάνουν κατακόρυφα καθώς πολλά είδη καταφθάνουν από το βορρά προκειμένου να εκμεταλλευτούν τη ζέστη και τη μειωμένη παρουσία φυσικών θηρευτών. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι τα Ψαρόνια τα οποία μπορούμε να δούμε κατά χιλιάδες να κουρνιάζουν σε μεγάλα δέντρα, και το πρωί να αναχωρούν για τα χωράφια των Μεσογείων… Άλλοι πολύ κοινοί επισκέπτες είναι η Λευκοσουσουράδα και Σταχτοσουσουράδα, ο Καρβουνιάρης, ο Δεντροφυλλοσκόπος (που μπορεί να επισκεφτεί ακόμα και τις γλάστρες των μπαλκονιών μας!). Αυτή την εποχή μπορούμε να δούμε αρκετά συχνά και αρπακτικά όπως το Ξεφτέρι και τον Πετρίτη που προσελκύονται από τα πλήθη των πουλιών.
Το ίδιο φαινόμενο ισχύει και κατά τη μετανάστευση, όπου υπάρχουν μέρες που κύματα πουλιών περνούν πάνω από την πόλη (π.χ. Μελισσοφάγοι) ή αναζητούν τροφή και ξεκούραση σε κήπους και πάρκα (Μυγοχάφτες, Φυλλοσκόποι). Το αγαπημένο κελάηδημα του Αηδονιού ακούγεται την άνοιξη, ακόμα και σε νησίδες πολύβουων λεωφόρων, ενώ αν κάποιος είναι παρατηρητικός και επίμονος μπορεί να δει μεγάλα αρπακτικά όπως το Φιδαετό και το Σφηκιάρη να διασχίζουν την πόλη συνεχίζοντας το μεγάλο τους ταξίδι προς το βορρά ή το νότο (ανάλογα την εποχή).

Η μεγάλη αποκάλυψη όμως της πλούσιας ορνιθοπανίδας που μπορεί να υποστηρίξει μια μεγάλη πόλη γίνεται όταν επισκεπτόμαστε τους μεγάλους αδόμητους χώρους, όπως είναι το Πάρκο «Α. Τρίτσης» στο Ίλιον, οι λόφοι Λυκαβηττού και Φιλοπάππου και ο Εθνικός Κήπος στο κέντρο της Αθήνας. Σχεδόν 200 διαφορετικά είδη έχουν καταγραφεί στις προαναφερθείσες περιοχές, από πολύ κοινά (Καλόγερος, Σκαρθάκι) έως και εξαιρετικά σπάνια και απειλούμενα (π.χ. Βαλτόπαπια και Μαυροπελαργός!).

Όλα αυτά τα θαυμαστά γίνονται στην πλέον πυκνοκατοικημένη πόλη της Ελλάδας με πληθυσμό που πλησιάζει τα τέσσερα εκατομμύρια. Στις υπόλοιπες μεγάλες πόλεις τα πράγματα είναι ακόμα πιο εντυπωσιακά. Στη Θεσσαλονίκη για παράδειγμα μια βόλτα στην παραλία το χειμώνα μπορούμε να δούμε Αργυροπελεκάνους, Λαμπροβούτια και Θαλασσοπρίστες, σε ρεματιές και πάρκα κυκλοφορούν Βαλκανικοί Δρυοκολάπτες, ενώ επιβιώνει ακόμα και η Καμπίσια Πέρδικα στους ελάχιστους ανοιχτούς χώρους που έχουν γλυτώσει την δόμηση. Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο πλούσια αν επισκεφτούμε τα περιαστικά δάση όπως το Σέιχ Σου.

Τα Ιωάννινα και η Καστοριά που έχουν την τύχη να αναπτύσσονται δίπλα σε λίμνες είναι ακόμα πιο ιδανικά για τα πουλιά. Καθώς σε αυτές τις πόλεις υπάρχουν ακόμα μεγάλες αδόμητες εκτάσεις (καλλιέργειες, δάση και άλση) όπου ο αριθμός των ειδών που μπορούν να παρατηρηθούν είναι πολύ μεγάλος. Τα Ιωάννινα για παράδειγμα είναι σημαντική περιοχή για το σπάνιο Κιρκινέζι, ενώ στην Καστοριά φωλιάζουν στη λίμνη ανάμεσα στα άλλα και οι σπάνιες Λαγγόνες, σε απόσταση αναπνοής από την πόλη.

Οι πόλεις μας, λοιπόν, ακόμα και αν δεν αποτελούν πρότυπο ορθολογικής ανάπτυξης και οικολογικής σχεδίασης μπορούν και φιλοξενούν ένα σημαντικό αριθμό άγριων πουλιών. Φανταστείτε πόσο καλύτερα θα ήταν τα πράγματα για την άγρια ζωή (αλλά και γι’ εμάς) αν γίνει σωστός πολεοδομικός σχεδιασμός που να προβλέπει περισσότερους πράσινους χώρους όταν επεκτείνεται μία πόλη ή αν μπορέσουν να γίνουν παρεμβάσεις στους ήδη υπάρχοντες αστικούς χώρους προς την κατεύθυνση της αναστροφής της τσιμεντοποίησης κάθε αδόμητου οικοπέδου…

Λευτέρης Σταύρακας
Εθελοντής Ορνιθολογικής

Γίνε φίλος μας στο facebook για να μαθαίνεις τα τελευταία νέα της Ορνιθολογικής, για να μαθαίνεις για τις δράσεις μας αλλά και για να συμμετέχεις στις εκδηλώσεις και στα εθελοντικά μας προγράμματα!

Μπορείς εύκολα να γίνεις φίλος μας στο facebook εδώ

Βουρκάρι : σε αναζήτηση της συμβίωσης ανθρώπου και άγριας φύσης

Όταν αποφάσισα να συμμετάσχω στο πρόγραμμα για την παρακολούθηση της ορνιθοπανίδας των υγροτόπων της Αττικής , διάλεξα το Βουρκάρι, μια περιοχή που τότε δεν γνώριζα. Είχα ενημερωθεί για την σημασία των υγροτόπων και ειδικά για την Αττική, που η δόμηση έχει καταπατήσει τα πάντα, έμοιαζε οι ελάχιστοι, διάσπαρτοι και μικροί σε μέγεθος (αναλογικά με τη Βόρεια Ελλάδα, και την Αιτωλοακαρνανία) υγρότοποι της, να έχουν κομβική σημασία. Αυτή η σημασία γίνεται ακόμη μεγαλύτερη στην Δυτική Αττική, την τόσο υποβαθμισμένη εξαιτίας της, οργανωμένης από χρόνια, παράδοσής της στην ανεξέλεγκτη ‘ανάπτυξη’.

Το Βουρκάρι είναι μια ρηχή λιμνοθάλασσα, ένας παράκτιος υγρότοπος, περικυκλωμένος από βιομηχανικές μονάδες, αποθήκες καυσίμων και με έντονη αστική δόμηση, με επιχωματώσεις και τσιμεντώματα ακόμη και επάνω στο μόνιμα υγρό από την θάλασσα ‘βουρκωμένο’ τμήμα του, το υπέροχα λασπερό και άρα κατάλληλο για τροφοληψία παρυδάτιων πουλιών. Ωστόσο, η υδρολογική λεκάνη του Βουρκαρίου εκτείνεται πολύ περισσότερο, σχεδόν ως την πόλη των Μεγάρων, και εδώ η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι κυρίως καλλιέργειες, ενώ υπάρχει ακόμα και η αεροδρόμιο. Δυστυχώς όλα αυτά υποβαθμίζουν το τοπίο και με επικίνδυνο τρόπο την ποιότητα των υδάτων.

Έχοντας αυτή την άσχημη εικόνα από την πρώτη στιγμή, ήταν έκπληξη για μένα όταν διαπίστωσα την μεγάλη ποικιλία ορνιθοπανίδας που επισκέπτεται, όπως ο ετήσιος κύκλος των εποχών, το Βουρκάρι. Εμβληματικά αν και λίγα σε αριθμό τα «χειμωνοανοιξιάτικα» Φλαμίνγκο (Phoenicopterus roseus), με τα Χειμωνογλάρονα (Sterna sandvicensis) και τους Μαυροκέφαλους Γλάρους (Larus melanocephalus) να απαντώνται σε μεγάλους αριθμούς σε πιο «φθινοπωροχειμερινές» περιόδους. Ειδικά η παρουσία του Μαυροκέφαλου Γλάρου είναι πολύ σημαντική με συγκεντρώσεις που ξεπερνούν τα 5.000 άτομα. Συνολικά, στο Βουρκάρι έχουν παρατηρηθεί έως τώρα 159 είδη πτηνών.

Θα ήθελα επίσης να σημειώσω ότι είναι σημαντική η παρουσία κίνησης πολιτών με πρόθεση την προστασία της περιοχής του Βουρκαρίου. Η Ορνιθολογική συνεργάζεται μαζί τους για οποιαδήποτε ενημέρωση και βοήθεια χρειαστεί. Η περιοχή πρέπει να ενταχθεί σε κάποιο ουσιώδες καθεστώς προστασίας. Αν μάλιστα αυτό γίνει με την εμπλοκή των κατοίκων της στην διατήρηση αυτού του φυσικού άγριου υγροτόπου τότε θα έχει αναγνωριστεί ότι το Βουρκάρι είναι ένα από τα τελευταία Αττικά τοπία που μπορούν με την σωστή προστασία και διαχείριση (πράγμα ζητούμενο) ‘να υποσχεθούν’ στα πτηνά και τα άλλα έμβια όντα, ότι θα είναι εκεί για αυτά, όταν στο πέρασμά τους χρειαστούν μια στάση για τροφή, ξεκούραση ή/και όταν θελήσουν έναν τόπο για να διαχειμάσουν ή ακόμη να αναπαραχθούν.

Ανδρέας Νατσακάκος

Η στήλη αυτή είναι δικιά σας!
Αν θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας την εμπειρία σας με την Ορνιθολογική,
παρακαλώ στείλτε το κείμενο σας στο [email protected]